شمارش معکوس برای بیکاری بزرگ؛ ترس واقعی از «نابودی نسل بشر» توسط هوش مصنوعی
نتایج تازه‌ترین نظرسنجی جهانی که توسط مؤسسه «شوارتز رایزمن» و «دانشگاه تورنتو» با مشارکت بیش از ۲۳ هزار نفر در ۲۱ کشور انجام شده، پرده از شکاف عمیق در نگرش عمومی نسبت به هوش مصنوعی برمی‌دارد. این گزارش که در اکتبر و نوامبر ۲۰۲۳ تهیه شده، نشان می‌دهد در حالی که کشورهای در حال توسعه در آسیا و آفریقا با اشتیاق و امید به استقبال این فناوری می‌روند، کشورهای توسعه‌یافته غربی با ترکیبی از تردید، نگرانی و احتیاط با آن مواجه هستند. این دوگانگی نه تنها در احساسات کلی، بلکه در نگاه به آینده شغلی، اعتماد به نهادهای تنظیم‌گر و کاربردهای روزمره هوش مصنوعی نیز کاملاً مشهود است.
یک جهان، دو دیدگاه: خوش‌بینی در جنوب، بدبینی در شمال
داده‌های نظرسنجی به وضوح نشان‌دهنده تقسیم‌بندی جغرافیایی-اقتصادی در نگرش به هوش مصنوعی هستند. در یک سو، کشورهایی مانند هند، چین، کنیا، اندونزی و آفریقای جنوبی قرار دارند که با خوش‌بینی قابل توجهی به آینده این فناوری می‌نگرند.
- در هند، ۴۳٪ از مردم احساس «بسیار مثبت» نسبت به هوش مصنوعی دارند که بالاترین نرخ در جهان است. به‌طور کلی، نیمی از جمعیت جهانی (۵۰٪) دیدگاه مثبتی نسبت به این فناوری دارند.
- اکثریت قاطع در کنیا (۷۷٪)، چین (۷۷٪) و هند (۷۵٪) باور دارند که هوش مصنوعی آینده جهان را بهتر خواهد کرد.
- در سوی دیگر، کشورهای غربی و انگلیسی‌زبان مانند آمریکا، استرالیا، کانادا، فرانسه و بریتانیا با نگرانی و بدبینی بیشتری با این پدیده روبرو هستند.
- آمریکایی‌ها با ۱۵٪ احساس «بسیار منفی»، بدبین‌ترین ملت در این نظرسنجی هستند. در این کشورها، حداقل یک‌چهارم جمعیت دیدگاه منفی نسبت به هوش مصنوعی دارند.
- در استرالیا، فرانسه و آمریکا، ۳۶٪ از مردم معتقدند که هوش مصنوعی جهان را به مکانی بدتر تبدیل خواهد کرد.
این شکاف نشان می‌دهد که زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی و ژئوپلیتیک نقش مهمی در پذیرش فناوری‌های نوظهور دارند. ملت‌هایی که در مسیر توسعه سریع قرار دارند، هوش مصنوعی را فرصتی برای جهش اقتصادی و اجتماعی می‌بینند، در حالی که جوامع توسعه‌یافته بیشتر نگران تأثیرات ثبات‌زدای آن هستند.
شغل: دغدغه مشترک جهانی
با وجود تفاوت در نگرش‌ها، یک نگرانی در سراسر جهان مشترک است: تأثیر هوش مصنوعی بر بازار کار.
- ۴۹٪ از پاسخ‌دهندگان در سطح جهانی، «تأثیر هوش مصنوعی بر مشاغل» را بزرگ‌ترین نگرانی خود عنوان کرده‌اند. این نگرانی در آفریقای جنوبی با ۶۸٪ به اوج خود می‌رسد.
- بیش از نیمی از مردم جهان (۵۴٪) انتظار دارند که شغلشان طی ۱۰ سال آینده توسط ماشین‌ها جایگزین شود. این باور در میان هندی‌ها (۷۵٪) بسیار قوی است، در حالی که آلمانی‌ها (۳۴٪) کمترین نگرانی را از این بابت دارند.
- حدود ۶۲٪ از مردم معتقدند که مشاغل فرزندانشان در معرض خطر جایگزینی توسط فناوری قرار دارد.
نکته قابل توجه این است که حتی در کشورهای خوش‌بین مانند هند، نگرانی از دست دادن شغل شخصی بالاست، اما این نگرانی با باور به توانایی یافتن شغل جدید (۵۸٪ معتقدند که این کار آسان خواهد بود) تعدیل می‌شود. در مقابل، در کشورهای غربی، نگرانی از دست دادن شغل با بدبینی نسبت به یافتن جایگزین همراه است.
کاربرد و اعتماد: تفاوت‌های منطقه‌ای
درک و استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی نیز تفاوت‌های منطقه‌ای قابل توجهی را نشان می‌دهد.
- حدود ۶۳٪ از مردم جهان نام ChatGPT را شنیده‌اند، اما تنها ۴۰٪ از آن استفاده کرده‌اند. در این زمینه، کنیا (۷۰٪) و هند (۶۶٪) پیشتاز هستند، در حالی که ژاپن (۲۵٪) در انتهای فهرست قرار دارد. عمده استفاده از این ابزار برای کارهای شغلی (۳۳٪) بوده است.
- آگاهی جهانی از دیپ‌فیک‌ها بسیار پایین است و تنها ۲۹٪ با این مفهوم آشنا هستند. با این حال، پس از توضیح، نیمی از مردم (۵۱٪) عمیقاً نگران استفاده از آن برای فریب و انتشار اطلاعات نادرست هستند.
در حوزه‌های حساس، اعتماد عمومی به هوش مصنوعی بسیار پایین است:
- ۷۷٪ ترجیح می‌دهند که یک انسان درباره آزادی مشروط زندانی تصمیم بگیرد، نه یک الگوریتم.
- ۶۴٪ ترجیح می‌دهند تصمیمات مهاجرتی توسط یک کارمند دولتی گرفته شود. چین با ۵۳٪ تنها کشوری است که الگوریتم را ترجیح می‌دهد.
- تنها ۶٪ از مردم جهان اعتماد زیادی به خودروهای خودران دارند. چین و هند بار دیگر استثنا هستند و اعتماد بیشتری نشان می‌دهند.
دیپ‌فیک: تهدید پنهان در عصر دیجیتال
دیپ‌فیک‌ها، محتواهای صوتی و تصویری فوق‌واقع‌گرایانه‌ای هستند که می‌توانند واقعیت را جعل کنند و تهدیدی جدی برای دموکراسی، امنیت و حریم خصوصی افراد محسوب می‌شوند.
- تنها ۲۹٪ از مردم جهان نام دیپ‌فیک را شنیده‌اند. اندونزی (۵۱٪) و هند (۴۰٪) آگاه‌ترین کشورها هستند.
- پس از ارائه تعریف، ۵۱٪ از مردم به شدت نگران استفاده از دیپ‌فیک برای فریب و انتشار اطلاعات نادرست می‌شوند. این نگرانی در آفریقای جنوبی (۶۹٪) به اوج خود می‌رسد.
- برای تشخیص دیپ‌فیک‌ها، مردم بیشتر به ترکیبی از هوش مصنوعی و بازبینی انسانی (۳۱٪) و الگوریتم‌های هوش مصنوعی (۲۸٪) اعتماد دارند. تنها ۱۸٪ به کاربران عادی اعتماد دارند.
- در زمینه قانون‌گذاری، اعتماد عمومی بین دولت‌ها (۳۸٪) و شرکت‌های فناوری (۳۷٪) تقسیم شده است.
خودروهای خودران: رؤیایی دور از دسترس
با وجود پتانسیل بالای خودروهای خودران برای افزایش ایمنی و کارایی، جهان هنوز برای پذیرش این فناوری آماده نیست.
- سه‌چهارم پاسخ‌دهندگان جهانی اعتماد کم یا هیچ اعتمادی به خودروهای خودران ندارند. به‌طور متوسط تنها ۶٪ از مردم جهان اعتماد زیادی به این فناوری دارند.
- چین و هند بار دیگر از این روند جهانی جدا می‌شوند و بیش از نیمی از مردم در این کشورها اعتماد بالایی به خودروهای خودران دارند.
- در مقابل، کشورهایی مانند لهستان (حدود ۹۰٪ عدم اعتماد) و بریتانیا (۶۲٪ مخالف با کامیون‌های خودران) سردمداران بدبینی هستند. این بی‌اعتمادی به حمل‌ونقل عمومی خودران مانند اتوبوس و تاکسی نیز تسری پیدا کرده است.
قانون‌گذاری و نگرانی‌های وجودی
در میان امیدها و ترس‌ها، یک پرسش کلیدی مطرح می‌شود: چه کسی باید هوش مصنوعی را کنترل کند؟
- پاسخ‌دهندگان، شرکت‌های فناوری (۴۵٪) و دولت‌ها (۳۵٪) را مسئول اصلی تنظیم‌گری می‌دانند.
- با این حال، تنها ۲۰٪ معتقدند که می‌توان به شرکت‌های فناوری برای خودتنظیمی اعتماد کرد. این داده‌ها نشان‌دهنده بحران اعتماد و نیاز فوری به چارچوب‌های نظارتی شفاف و بین‌المللی هستند.
همزمان، نگرانی‌های وجودی نیز در حال افزایش‌اند:
- نیمی از جمعیت جهان (۵۰٪) نگران‌اند که هوش مصنوعی در نهایت به تهدیدی برای بقای نسل بشر تبدیل شود.
- ۵۸٪ از مردم رویکردی آهسته و محتاطانه را برای توسعه این فناوری ترجیح می‌دهند، هرچند کشورهایی مانند هند و پاکستان همچنان طرفدار سرعت بخشیدن به این روند هستند.
جایگاه ایران در چشم‌انداز جهانی هوش مصنوعی
اگرچه ایران در این نظرسنجی جهانی حضور نداشته، اما بررسی داده‌های موجود می‌تواند چارچوبی برای تصور وضعیت احتمالی کشورمان در مواجهه با هوش مصنوعی ارائه دهد. ایران با برخورداری از جمعیتی جوان، تحصیل‌کرده و مشتاق فناوری، شباهت‌های بالقوه‌ای با کشورهایی مانند هند و پاکستان دارد که در این گزارش به عنوان جوامع خوش‌بین نسبت به آینده هوش مصنوعی معرفی شده‌اند.
احتمالاً در ایران نیز شور و اشتیاق برای بهره‌گیری از ابزارهایی نظیر ChatGPT بالا بوده و هوش مصنوعی به عنوان فرصتی برای رشد اقتصادی، نوآوری و کارآفرینی تلقی می‌شود. با این حال، همان‌طور که در سایر کشورها نیز مشاهده شده، نگرانی‌هایی جدی در زمینه‌هایی چون تأثیر بر بازار کار، حفظ حریم خصوصی و احتمال سوءاستفاده از فناوری وجود دارد.
چالش اصلی برای ایران، یافتن نقطه تعادل میان استقبال از فرصت‌های گسترده‌ای است که هوش مصنوعی فراهم می‌کند و ضرورت تدوین چارچوب‌های قانونی و اخلاقی برای کنترل و هدایت آن. جهان در حال انتخاب مسیر خود در مواجهه با این انقلاب فناورانه است و ایران نیز باید هرچه سریع‌تر جایگاه و راهبرد ملی خود را در این تقاطع تاریخی مشخص کند. این تصمیم نه‌تنها بر آینده فناوری در کشور، بلکه بر امنیت اجتماعی، عدالت اقتصادی و استقلال دیجیتال ایران تأثیرگذار خواهد بود.
