کشف پدیده کیهانی بی‌سابقه با الگوریتمی الهام‌گرفته از موسیقی
در یک دستاورد علمی خارق‌العاده، محققان با استفاده از سامانه هوش مصنوعی پیشرفته‌ای به نام Lightcurve Anomaly Identification and Similarity Search (LAISS) موفق به شناسایی یک ابرنواختر استثنایی شدند. این رویداد کیهانی، که SN 2023zkd نامگذاری شده، حاصل تلاش یک ستاره غول‌پیکر برای بلعیدن یک سیاهچاله مجاور بود که در نهایت به انفجار مهیب ستاره انجامید. این کشف بی‌نظیر، اولین نمونه ثبت‌شده از چنین پدیده‌ای در تاریخ اخترشناسی است.
ابرنواختر SN 2023zkd برای اولین بار در ژوئیه ۲۰۲۳ توسط تلسکوپ‌های رصدخانه پالومار در کالیفرنیا رصد شد. اما نکته جالب این بود که سامانه هوش مصنوعی LAISS، ماه‌ها قبل از انفجار نهایی، نشانه‌های غیرعادی در روشنایی این ستاره را تشخیص داده بود. این هشدار زودهنگام به اخترشناسان فرصت داد تا با استفاده از قدرتمندترین تلسکوپ‌های جهان، این رویداد را از ابتدا تا انتها زیر نظر بگیرند.
چگونه LAISS این کشف را ممکن کرد؟
سامانه LAISS با الهام از روش پیشنهاد آهنگ در اسپاتیفای کار می‌کند. این الگوریتم، داده‌های نوری دریافتی از آسمان را با یک آرشیو عظیم از مشاهدات نجومی مقایسه کرده و الگوهای غیرمعمول را شناسایی می‌کند. در مورد SN 2023zkd، تغییرات نامتعارف در نور ستاره، نشانه‌ای بود که LAISS را به سمت این کشف سوق داد.
تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که ستاره و سیاهچاله در یک مدار بسیار نزدیک به دور هم می‌چرخیدند و به تدریج فاصله بین آنها کاهش یافت. در نهایت، زمانی که ستاره سعی کرد سیاهچاله را ببلعد، تحت تأثیر نیروی گرانشی شدید آن، دچار انفجار ابرنواختری شد.
یک فرضیه جایگزین نیز مطرح شده که ممکن است سیاهچاله، ستاره را در پدیده‌ای معروف به “اسپاگتی‌شدن” از هم گسسته باشد. اما داده‌های موجود بیشتر از سناریوی اول پشتیبانی می‌کنند.
رصدهای پیش از انفجار نشان داد که این ستاره در چهار سال آخر عمرش به آرامی در حال افزایش روشنایی بوده است. اخترشناسان معتقدند این موضوع احتمالاً به دلیل بیرون‌ریزی لایه‌های گازی ستاره رخ داده است. پس از انفجار نیز، برخورد موج شوک ابرنواختر با این لایه‌های گاز و غبار، باعث دو مرحله افزایش درخشندگی شد.
اهمیت LAISS در این کشف
به گفته پژوهشگران، بدون استفاده از سامانه هوش مصنوعی LAISS، بسیاری از جزئیات این رویداد منحصربه‌فرد، از جمله شناسایی سیاهچاله همراه، نادیده گرفته می‌شد. این فناوری تحولی در رصد پدیده‌های گذرا در کیهان ایجاد کرده است.
یافته‌های این تحقیق در ۱۳ اوت ۲۰۲۵ در نشریه علمی The Astrophysical Journal منتشر شده و توجه جامعه اخترشناسی جهان را به خود جلب کرده است. این کشف نه‌تنها درک ما از تعامل ستاره‌ها و سیاهچاله‌ها را عمیق‌تر می‌کند، بلکه نشان‌دهنده قدرت فناوری‌های هوش مصنوعی در پیشبرد علم نجوم است.
