دریافت سند ملی هوش مصنوعی ایران
سند ملی هوش مصنوعی ایران در 16 آبان 1402 تصویب و ۲۹ خرداد ۱۴۰۳ همزمان با تأسیس سازمان ملی هوش مصنوعی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای ملی راهبری برای اجرا ابلاغ گردیده است. در این مطلب نگاهی به چشم انداز این سند و اخبار پیرامون آن داشته و در نهایت نقش هوش مصنوعی در حل مشکلات ایران و آینده کشور را در حوزه‌های مختلف همچون آموزش، درمان، حکمرانی، امنیت و دفاع، انرژی، محیط زیست، اقتصاد، فناوری علوم شناختی و تمام عرصه‌های علم و فناوری ایران مرور می‌کنیم.
منبع دانلود سند ملی هوش مصنوعی ایران:
لینک دریافت متن کامل سند ملی هوش مصنوعی از ” پایگاه ملی اطلاع رسانی قوانین و مقررات کشور“
بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب:
رهبر معظم انقلاب اسلامی، در دیدار نخبگان جوان و استعدادهای برتر علمی که در روز 26 آبان 1400 برگزار شده بود، از «هوش مصنوعی» به‌عنوان یک مسئله مهم و آینده‌ساز نام بردند. وی تأکید کردند: این مسئله در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که ایران جزو ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد.
بیانات دکتر پزشکیان در جلسه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی:
جلسه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی عصر روز سه‌شنبه 18 دی 1403 به ریاست دکتر مسعود پزشکیان و با دستور کار بررسی ابعاد مختلف هوش مصنوعی، چالش‌ها و الزامات توسعه آن برگزار شد. پزشکیان در این جلسه با اشاره به رقابت سنگین قدرت‌های جهانی در این حوزه، اهمال‌کاری و عقب ماندگی در حوزه هوش مصنوعی در ایران را خسارت‌بار و غیرقابل جبران دانست. دکتر پزشکیان بر عزم دولت برای حمایت و پشتیبانی از توسعه هوش مصنوعی در ایران تاکید کرد و گفت: معاونت علمی و فناوری در این زمینه مکلف است در تعامل با متخصصان حوزه هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها، فرهنگستان‌ها، پژوهشگاه‌ها و همچنین مجلس شورای اسلامی، مطالعات لازم درباره ابعاد این حوزه را به دقت تکمیل و برای سیاستگذاری و تدوین قانون به شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و کمیسیون مربوطه در مجلس ارائه نمایند.
بررسی سند ملی هوش مصنوعی ایران توسط «موسسه تحقیقات سیاست علمی کشور»
قطعا هوش مصنوعی تاثیرات فراوانی بر بخش‌های مختلف جوامع دارد و به همین دلیل، کشورها در سراسر دنیا به تدوین اولویت‌های راهبردی و اسناد ملی پرداخته‌اند. در این راستا، در کشور ما نیز سند ملی هوش مصنوعی توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی تدوین و تصویب شده است. همچنین، ساختارهای راهبری و اجرایی نظیر شورای ملی راهبری هوش مصنوعی و سازمان ملی هوش مصنوعی ایجاد گردیده‌اند. در ادامه، علاوه بر اشاره به برخی نکات مرتبط با این سند، پیشنهاداتی برای بهبود اجرایی‌سازی آن و راهبری توسعه زیست بوم هوش مصنوعی در ایران ارائه خواهد شد.
پیشنهادات بهبود اجرایی‌سازی سند و توسعه زیست بوم هوش مصنوعی ایران:
به هیچ وجه نمی‌توان انکار کرد که برای تدوین یک سند راهبردی واقع‌گرایانه و قابل اجرا، باید تصویری دقیق از وضعیت موجود ارائه داد و بر این اساس، چشم‌انداز، اهداف و وضعیت مطلوب را ترسیم کرد. با این حال، به نظر می‌رسد که در فرآیند تدوین سند ملی هوش مصنوعی، این مهم به‌خوبی مورد توجه قرار نگرفته است. تناسبی میان چشم‌انداز، اهداف کلان، شاخص‌های ارزیابی و برنامه‌ها با وضعیت موجود زیرساخت‌ها، منابع مالی در دسترس، سرمایه‌های انسانی، بازار محصولات و خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی و ظرفیت همکاری‌های بخش خصوصی و دولت و همچنین همکاری‌های بین‌المللی در زمینه هوش مصنوعی وجود ندارد. بنابراین، اولویت‌بندی برنامه‌ها و اهداف بر اساس توان و ظرفیت‌های کشور برای اجرای سند به‌شدت توصیه می‌شود.
این سند دارای مشکلات مهمی است، از جمله اینکه نگاشت نهادی دقیقی ندارد. به این معنا که با وجود بیان راهبردها و اقدامات ملی و زمینه‌های اولویت‌دار هوش مصنوعی، مشخص نیست مخاطبان این برنامه‌ها و اولویت‌های ملی چه نهادها و دستگاه‌های دولتی هستند. اگر به دستگاه‌های مورد خطاب سند اکتفا کنیم، این فهرست ناقص است، زیرا برخی بازیگران کلیدی همچون سازمان برنامه و بودجه یا وزارت آموزش و پرورش ذکر نشده‌اند.
علاوه بر این، توسعه و کاربرد هوش مصنوعی بدون مشارکت بخش خصوصی فعال و نوآور در تحقیق و توسعه، اشاعه و تجاری‌سازی فناوری‌های مرتبط دشوار است. با این حال، بخش خصوصی در این سند مخاطب قرار نگرفته و دایره بازیگران محدود به تعدادی دستگاه دولتی و وزارتخانه شده است. توصیه می‌شود که از حضور همه بازیگران، به ویژه بخش خصوصی، در ترسیم نقشه‌راه‌ها و برنامه‌های عملیاتی بهره‌برداری شود و با اعطای نقش به همه بازیگران، انگیزه لازم برای همکاری و هم‌افزایی در آنان ایجاد شود.
سند ملی هوش مصنوعی ایران بیشتر به جامعیت پرداخته تا مانعیت و مانند برخی دیگر از اسناد راهبردی و بالادستی حوزه علم و فناوری کشور، از جمله نقشه جامع علمی کشور، انتخاب‌های سخت و راهبردی را انجام نداده و تمامی کارکردهای موجود در زیست‌بوم نوآوری و همه کاربردهای هوش مصنوعی را در عرصه‌های مختلف به عنوان اولویت ذکر کرده است. این در حالی است که کشور ما از یک سو با محدودیت‌های جدی در زمینه زیرساخت‌ها، منابع مالی و سرمایه‌گذاری، تحریم‌ها و موانع دیگر روبروست و از سوی دیگر فهرست بلندی از ابرچالش‌ها و مسائل مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و امنیتی پیش رو دارد. به همین دلیل، ضروری است گزینه‌های اولویت‌دار و راهبردی کشور در این زمینه به‌طور شفاف تعیین شوند. پیشنهاد می‌شود در تدوین نقشه‌راه‌های اجرایی‌سازی سند به این اولویت‌بندی‌های کارکردی و کاربردی توجه گردد.
یکی از مسائل مهم در زیست‌بوم هوش مصنوعی کشور، تداخل وظایف و هم‌شکلی نهادی است. اگرچه سازمان ملی هوش مصنوعی با هدف ساماندهی و توسعه زیست بوم هوش مصنوعی ایران و با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تأسیس شده است، اما اساسنامه و شرح وظایف دقیق این سازمان هنوز مشخص نشده‌اند. این موضوع می‌تواند زمینه‌ساز تداخل وظایف، موازی‌کاری و دوباره‌کاری میان این سازمان و سایر بازیگران، از جمله وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و شورای عالی فضای مجازی، شود. لذا، تدوین و ابلاغ اساسنامه سازمان و ارائه نگاشت نهادی دقیق و شفاف در زیست‌بوم هوش مصنوعی ایران از جمله پیشنهادات سیاستی این گزارش است.
اهداف کمی تعیین‌شده در این سند غیرواقع‌بینانه و دست‌نیافتنی به نظر می‌رسند. برای مثال، دستیابی به زیرساخت‌های پردازشی با ظرفیت‌هایی در مقیاس اگزافلاپس نیازمند چند ده هزار GPU است که تهیه آن‌ها، حتی در صورت عدم مشکلات تحریم، از نظر تأمین منابع مالی با موانع جدی روبه‌رو است. همچنین دستیابی به ۳ سکوی ایرانی با بیش از ۲۰۰ میلیون کاربر بهره‌مند از هوش مصنوعی نیز در بازه زمانی ۵ ساله غیرممکن به نظر می‌رسد. یکی دیگر از ضعف‌های شاخص‌های کمی این سند، عدم تناسب میان اهداف کلان (مانند نفوذ هوش مصنوعی در حوزه‌های مختلف اقتصادی) و شاخص‌ها (تعداد ثبت اختراعات و تعداد محصولات دانش‌بنیان مبتنی بر هوش مصنوعی) است. پیشنهاد می‌شود که در تعیین اهداف کمی سند بازنگری صورت گیرد و اهداف در بازه‌های زمانی مشخص و بر اساس میزان پیشرفت برنامه‌ها بروزرسانی شوند.
در تعیین طرح‌های اولویت‌دار هوش مصنوعی، توجه به چند نکته ضروری است: نخست، اولویت‌ها همگی در مرحله کاربرد متمرکز شده‌اند و به اولویت‌های پژوهشی که می‌تواند ضامن مزیت رقابتی پایدار کشور در آینده این حوزه باشد، اشاره‌ای نشده است. دوم، رویکرد ماموریت‌گرایی و مسئله‌محوری در تعیین اولویت‌ها مشاهده نمی‌شود و به فهرستی از طرح‌ها اشاره شده که برخی از نیازهای اساسی کشور را حل نمی‌کنند. این در حالی است که کشور با مجموعه‌ای از ابرچالش‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی نظیر خشک شدن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها، ناترازی انرژی، ورشکستگی قریب‌الوقوع صندوق‌های بازنشستگی، جرم و بزهکاری در حاشیه کلان‌شهرها و غیره مواجه است. پیشنهاد می‌شود دستگاه‌های اجرایی مخاطب سند، در تعامل و هم‌فکری با تمامی ذی‌نفعان، فهرستی از چالش‌های اصلی کشور که هوش مصنوعی می‌تواند در حل آن‌ها نقش کلیدی ایفا کند، تهیه کنند.
از ضعف های جدی سند این است که خیلی با رویکرد آینده نگاری و آینده پژوهی تدوین نشده است و مشخص نیست میان اهداف، برنامه ها و اولویت های سند با کلان روندهای فناورانه، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی حاکم بر کشور و جهان چه رابطه و نسبتی وجود دارد. برای مثال، سند در زمینه مشاغلی که در آینده از طریق هوش مصنوعی جایگزین می شوند یا از بین می روند، سکوت اختیار کرده و برنامه ای ویژه برای آن ندارد. بنابراین، پیشنهاد می شود طرحی مبتنی بر آینده نگاری در زمینه هوش مصنوعی اجرا گردد و اثرات یافته های آن با محتوا و مضمون سند تلاقی داده شود و دلالت های کار در بروزرسانی های سند گنجانده شود.
اولین پنل تخصصی « نقد و بررسی سند ملی هوش مصنوعی ایران »
در اولین پنل تخصصی «بررسی و نقد سند ملی هوش مصنوعی ایران» که در مرکز آموزش و گفتمان‌سازی پژوهشگاه فضای مجازی، برگزار شده بود، کریم زاهدی معاون فناوری و نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان ستاد علم و فناوری دبیرخانه شورای‌عالی انقلاب‌فرهنگی، محمدهادی زاهدی رئیس انجمن هوش مصنوعی و محمدرضا معبودیان رئیس کمیسیون هوش مصنوعی انجمن صنفی رایانه‌ای به بررسی ابعاد مختلف سند ملی هوش مصنوعی پرداخته و نکات مثبت و منفی آن پرداختند.
معاون فناوری و نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان :
سند ملی هوش مصنوعی طی دو سال با بررسی‌های جامع نوشته و ابلاغ شد. امیدواریم با کمک جامعه نخبگان بهبود یابد. سند دارای بازه زمانی پنج‌ساله است و تا سه سال آینده قابلیت اجرایی شدن دارد. برای تدوین آن از نظرات کارشناسان مختلف استفاده شد و مشغله‌های شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مانع صرف زمان زیاد برای تصویب شد. به‌روزرسانی سند نیازی به بازگشت به شورا ندارد و تشکیل انجمن هوش مصنوعی ایران می‌توانست کمک زیادی کند.
رئیس انجمن هوش مصنوعی :
انجمن هوش مصنوعی ایران در اواخر سال ۱۴۰۲ تأسیس شد و هدف آن ترویج و توسعه هوش مصنوعی و کمک به نهادهای دارای وظایف سیاسی است. زاهدی اعلام کرد که سند ملی هوش مصنوعی نیاز به بازنگری دارد و مشکلاتی نظیر عدم ارائه شاخص‌های دقیق و ابهامات در ارقام وجود دارد. با این حال، برنامه‌هایی نظیر برگزاری اولین کنفرانس بین‌المللی هوش مصنوعی و انتشار اولین نشریه هوش مصنوعی تا پایان سال پیش‌بینی شده است. همچنین بر اهمیت دوره‌ها و آموزش‌های متنوع و مثال‌هایی از تجربیات ژاپن تأکید شد.
رئیس کمیسیون هوش مصنوعی انجمن صنفی رایانه‌ای:
این سند دارای نکات مثبت و منفی است که نیاز به بازنگری دارد. نظرات کارشناسان مختلف به‌صورت مکتوب ارائه شده، اما مشخص نیست مخاطب این سند کیست؛ مردم، بدنه علمی یا صنعت و مدیران جامعه. همچنین، لازم است مشخص شود این سند “با هوش مصنوعی” است یا “بر هوش مصنوعی”. در غیر این صورت، سند صرفاً کاغذی باقی خواهد ماند و اجرایی نخواهد شد. پیشنهاد می‌شود نظرات دریافت و سند اصلاح شود تا شفاف‌سازی شود. همچنین، بهتر بود در حوزه داده‌ها و نظام‌بندی آن‌ها به حداقل جمع‌بندی می‌رسیدیم.
حسین افشین؛ معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور
دکتر حسین افشین، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در بازدید از پژوهشگاه غدد مطرح کرد: سیستم عامل ملی هوش مصنوعی در راه است. وی به اهمیت توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی در ایران، شامل تدوین سیستم عامل ملی هوش مصنوعی و ایجاد مزرعه GPU برای محاسبات سنگین، تاکید کرد. همچنین به همکاری با دانشگاه صنعتی شریف برای تدوین سیستم عامل ملی هوش مصنوعی ایران و افزایش انتشارات هوش مصنوعی اشاره نمود. در نهایت، نیاز به پیشروها در حوزه‌های مختلف مانند سلامت و سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های هوش مصنوعی مورد بحث قرار داد.
امیرحسین مهردوست / بنیانگذار فیبوناچی؛
امیرحسین مهردوست کارآفرین و موسس اولین هوش مصنوعی ایرانی درخصوص اهداف و چشم اندازهای سند ملی هوش مصنوعی ایران گفت:
ایجاد بستر رشد و توسعه زیست بوم هوش مصنوعی ایران با سرمایه‌گذاری و حمایت‌های مختلف دولت و مسئولین اداره استارتاپ ها و کسب و کارهای نوپا از جوانان ایرانی فعال در حوزه هوش مصنوعی جهت تشویق جوّ کارآفرینی در زمینه‌های تخصصی هوش مصنوعی و راهبری آن در حل مشکلات و چالش های اساسی ایران نظیر موارد زیر می دانم:
- اشتغال زایی بر پایه جایگزینی مشاغل آینده مبتنی بر تکنولوژی‌های هوش مصنوعی
- تدوین برنامه جدی برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان و جوانان فعال در زمینه تکنولوژی و هوش مصنوعی
- جلوگیری از وارد آمدن خسارات غیرقابل جبران (ناشی از تعلل و عقب ماندن)
- ارتقاء روزافزون سطح علمی و فناوری ایران
- اهمیت به ارتقا اقتصاد دیجیتال کشور
- بررسی دقیق مهمترین نیازهای کشور برای ایجاد زیرساخت های مورد نیاز هوش مصنوعی کشور
- ایجاد تعاملات بین المللی با کشورهای پیشرو حوزه هوش مصنوعی
- بی خبری فعالان این حوزه از تصمیمات مهم کشوری، قوانین و نقشه راه هوش مصنوعی در ایران «برای مثال: هیچ یک از فعالان از فعالیت و سیاست‌های کشور در راستای تشکیل سازمان هوش مصنوعی واقع در پارک علم و فناوری پرند نبودند.
