رونق هوش مصنوعی در ایران: چالشها و فرصتها
هوش مصنوعی به عنوان یکی از فناوریهای نوظهور، روز به روز در حال توسعه و پیشرفت است و در سطح جهانی نقش مهمی در زمینههای مختلف اقتصادی، صنعتی و اجتماعی ایفا میکند. ایران نیز از جمله کشورهایی است که در حوزه هوش مصنوعی رشد قابل توجهی را تجربه کرده است. در این مقاله، به بررسی مختصری از رونق هوش مصنوعی در ایران میپردازیم و چالشها و فرصتهایی که این فناوری به همراه دارد را مورد بررسی قرار میدهیم.
در سالهای اخیر، با توجه به توانمندیهای هوش مصنوعی برای حل مسائل پیچیده و بهبود فرآیندها، استفاده از این فناوری در ایران نیز رونق بسیاری پیدا کرده است. با وجود مشکلات مالی و تحریمهای بینالمللی، بسیاری از شرکتها و استارتاپها در ایران با استفاده از هوش مصنوعی توانستهاند فرصتهای موجود را محقق کنند و به توسعه و پیشرفت بخشهای مختلف اقتصادی کشور کمک کنند. برخی از نمونههای موفق در این زمینه شامل سامانههای هوشمند خدمات مشتری، تجارت الکترونیک هوشمند و سیستمهای هوشمند حمل و نقل میباشند.
جایگاه هوش مصنوعی در ایران
از نظر نهادی، ایران نیز به سرعت در حال حرکت است. در ژوئن ۲۰۲۴، مجلس یک سند ملی هوش مصنوعی را تصویب کرد که چشمانداز خامنهای را تثبیت میکند و اهدافی را برای زیرساختها، توسعه سرمایه انسانی، رهبری تحقیقات بینالمللی و تابآوری اقتصادی تعیین میکند.
انقلاب جهانی هوش مصنوعی از توجه ایران نیز دور نمانده است. علیرغم تحریمهای سنگین و بحران اقتصادی بیسابقه، ایران در تلاش است تا قابلیتهای پیشرفتهای را در این زمینه توسعه دهد و قصد دارد به استقلال کامل، فارغ از هوسهای بازیگران خارجی، دست یابد. اظهارات عمومی در سالهای اخیر روشن میکند که رژیم ایران اهمیت این انقلاب و پیامدهای آن را برای امنیت، سیاست داخلی و خارجی تهران درک میکند.
اکوسیستم رو به رشد هوش مصنوعی کشور توسط یک بنیاد دانشگاهی قوی پشتیبانی میشود و دانشگاههای پیشرو مانند دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی امیرکبیر (و دیگران) به طور فعال در تحقیقات و آموزش هوش مصنوعی مشارکت دارند . تا سال ۲۰۲۳، ایران از نظر تعداد و کیفیت انتشارات علمی مرتبط با هوش مصنوعی در رتبه دوم منطقه قرار گرفت که نشاندهنده تمرکز فزاینده بر توسعه هوش مصنوعی در سطح ملی است.
در ۳ فوریه ۲۰۲۵، امارات متحده عربی میزبان کنفرانس « کریدور ایران ۲۰۲۵» در دبی بود، رویدادی کلیدی که پیشرفتهای تهران در فناوری مخابرات و نوآوری دیجیتال را به نمایش گذاشت. این کنفرانس فرصتهای سرمایهگذاری مشترک منطقهای در زیرساختهای دیجیتال بین قارهای، از جمله مراکز داده توزیعشده جغرافیایی، مناطق آزاد دیجیتال و نقاط تبادل اینترنت (IXP) را بررسی کرد. مقامات ایرانی بر تابآوری این کشور در توسعه اکوسیستم فینتک خود با وجود تحریمهای اقتصادی مداوم تأکید کردند .
ایران همچنین شاهد افزایش استارتاپهای متمرکز بر هوش مصنوعی بوده است که هوش مصنوعی در صنایع متنوعی مانند مراقبتهای بهداشتی، امنیت، تجارت الکترونیک و کشاورزی ادغام میکنند. با توجه به اینکه ایران رتبه دوم توسعهدهندگان هوش مصنوعی و رتبه چهارم تعداد شرکتهای هوش مصنوعی را در منطقه دارد، نقش آن به عنوان یک قطب منطقهای هوش مصنوعی همچنان در حال گسترش است.
برای حمایت بیشتر از نوآوری در حوزه هوش مصنوعی، ایران در آغاز سال ۲۰۲۵، ۱۱۵ میلیون دلار به تحقیق و توسعه هوش مصنوعی اختصاص داده است. علاوه بر این، در ۱۵ مارس ۲۰۲۵، این کشور از نمونه اولیه پلتفرم ملی هوش مصنوعی خود رونمایی کرد و قصد دارد اولین پارک اختصاصی هوش مصنوعی خود را در تهران طی دو سال آینده تأسیس کند که گامی دیگر در جهت تقویت زیرساخت هوش مصنوعی آن است. این تحولات، قصد استراتژیک جمهوری اسلامی برای استفاده از هوش مصنوعی به عنوان محرک پیشرفت فناوری و رشد اقتصادی، علیرغم مواجهه با محدودیتهای خارجی را نشان میدهد.
شرکت های هوش مصنوعی در ایران
شرکتهای فعال در حوزه هوش مصنوعی ایرانی بیشتر در زمینه پردازش زبان فارسی، بینایی ماشین، و راهکارهای صنعتی فعالیت دارند. این شرکتها با ترکیب دانش فنی و نیازهای محلی، محصولات بومی و کاربردی برای صنایع مختلف ارائه میدهند. فرصتهای استخدام در حوزه هوش مصنوعی در ایران بیشتر در شرکتهای فناوری، مراکز تحقیقاتی و استارتاپها دیده میشود. متخصصان این حوزه میتوانند در زمینه تحلیل داده، طراحی الگوریتمها و توسعه نرمافزارهای هوشمند مشغول به کار شوند.
پیامدهای ژئوپلیتیکی توسعه هوش مصنوعی ایران
علیرغم مواجهه با تحریمهای شدید بینالمللی و محدودیتهای زیرساختی، ایران به طور فعال در حال پرورش یک اکوسیستم هوش مصنوعی خودکفا است و از سرمایه انسانی قابل توجه و موقعیت استراتژیک خود در منطقه بهره میبرد.
سرمایه انسانی ایران همچنان یک دارایی حیاتی در توسعه هوش مصنوعی آن است. این کشور خاورمیانهای با نیروی کار تحصیلکرده بالا، بهویژه در حوزههای STEM و هزینههای رقابتی نیروی کار، خود را به عنوان یک بازیگر ارزشمند در همکاریهای منطقهای هوش مصنوعی معرفی میکند. تهران با درک این موضوع، مشارکتهای استراتژیک هوش مصنوعی را با کشورهای همسایه خلیج فارس پیشنهاد داده است و به دنبال ادغام تخصص ایران با قابلیتهای مالی و زیرساختی همتایان منطقهای خود است. ابتکاراتی مانند مراکز شتابدهی هوش مصنوعی، سرمایهگذاریهای مشترک در مناطق آزاد و برنامههای همکاری دانشگاهی با هدف ادغام عمیقتر ایران در چشمانداز فناوری منطقهای و کاهش اثرات انزوای بینالمللی انجام میشود.
با این حال، گسترش هوش مصنوعی ایران بدون جنجال نیست. مؤسسات کلیدی که تحقیقات هوش مصنوعی را هدایت میکنند ، مانند دانشگاه صنعتی شریف، به دلیل روابط نزدیکشان با وزارت دفاع، تحت تحریمهای بینالمللی هستند. جهان غرب نگران پیشرفتهای تکنولوژیکی ایران است.
با وجود این پیشرفتها، مسیر هوش مصنوعی تهران با موانع ساختاری روبرو است . توسعه سریع فناوریهای پیشرفته هوش مصنوعی ممکن است از قابلیتهای فعلی آن فراتر رود. علاوه بر این، فشارهای خارجی، مانند تحریمها و محدودیتهای مداوم اعمال شده توسط غولهای فناوری جهانی (که نمونه آن ممنوعیت اپل در سال ۲۰۱۷ برای برنامههای ایرانی است) همچنان مانع ادغام ایران در چشمانداز جهانی هوش مصنوعی میشود.
چالشهای هوش مصنوعی در ایران
هر چند که توسعه هوش مصنوعی در ایران به خوبی آغاز شده است، اما همچنان با برخی چالشها و محدودیتها روبرو است. از جمله این چالشها میتوان به محدودیت منابع مالی، نبود زیرساختهای کافی، کمبود دسترسی به دادههای کیفی، کمبود نیروی متخصص در این حوزه و مشکلات حقوقی و سیاسی اشاره کرد. این چالشها نه تنها میتوانند باعث کندی در توسعه هوش مصنوعی در ایران شوند، بلکه ممکن است منجر به از دست رفتن فرصتهای بینظیر این فناوری در کشور شود.
فرصتهای هوش مصنوعی در ایران
اما علاوه بر چالشها، توسعه هوش مصنوعی در ایران فرصتهای زیادی را نیز به همراه دارد. با استفاده از هوش مصنوعی، بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشور قابل حل هستند، مانند بهبود عملکرد سازمانها، بهینهسازی فرآیندها، ارتقای کیفیت خدمات و توانمندسازی سازمانها در مواجهه با تغییرات سریع در بازارها. در ضمن، استفاده از هوش مصنوعی باعث ایجاد فرصتهای شغلی جدید و توسعه بیشتر صنایع ایرانی میشود.
نتیجهگیری:
با توجه به توانمندیها و رونق هوش مصنوعی در ایران، لازم است که توجه بیشتری به این فناوری داشته باشیم. با رفع محدودیتها و چالشهای موجود و بهرهبرداری کامل از فرصتهای هوش مصنوعی، میتوان به توسعه و پیشرفت بخشهای مختلف کشور کمک کرد و رقابتی هوشمندانه در بازارهای جهانی داشت.
